Αστέριος Δεβρελής - Χερουβικόν, Ήχ. δ', κατ' απαγγελίαν Αθ. Παναγιωτίδη

Πρόκειται για Χερουβικό που εγράφη κατ' απαγγελίαν του πρωτοψάλτου Αθανασίου Παναγιωτίδη από το μαθητή του Αστέριο Δεβρελή, ο οποίος και το ψάλλει στο βίντεο. Το χειρόγραφο κείμενο ανέβηκε από το Σύλλογο Ιεροψαλτών Χαλκιδικής στο σύνδεσμο αυτό, ενώ ανέβηκε και δακτυλογραφημένο στην ίδια ιστοσελίδα εδώ. Το ηχητικό αναρτήθηκε στο forum Ψαλτολόγιον εδώ.

Σχετικά με την πατρότητα του Χερουβικού, προβληματίστηκα αρκετά. Ο λόγος είναι ότι, καίτοι αποδίδεται στον Παναγιωτίδη, όλες οι θέσεις απαντώνται ατόφιες, και μάλιστα με την ίδια ορθογραφία, στα δύο Χερουβικά του δ' ήχου που εξέδωσε το 1955, δηλαδή ένα χρόνο νωρίτερα, ο Αθανάσιος Καραμάνης στη Λειτουργία του. Ρώτησα σχετικά τον κ. Δεβρελή και μου είπε ότι είναι μέλος του Κωνσταντίνου Πρίγγου, οι θέσεις είναι καθαρά δικές του (η αλήθεια είναι ότι οι περισσότερες απαντώνται παραλλαγμένες σε Χερουβικά του), αν και ο κ. Δεβρελής το κατέγραψε καθ' υπαγόρευσιν του Παναγιωτίδη, ήταν κατηγορηματικός σ' αυτό. Το ότι επρόκειτο για μέλος του Πρίγγου, το ανακάλυψε αργότερα. Ειδικά ο ζυγός και τα τρίσημα στο «μέριμναν», είναι καθαρά θέσεις Πρίγγου. Μάλιστα, έδωσα στο δάσκαλο ένα αντίγραφο του χειρογράφου (εκείνος δεν το είχε) και προσέθεσε ως υπότιτλο το όνομα του Πρίγγου και δίπλα στο όνομα του Παναγιωτίδη τη λέξη «απαγγελία».

Το πρωτότυπο ηχητικό το είχα στην ποιότητα που το ανήρτησα στο Ψαλτολόγιον. Για την παρούσα ανάρτηση, αφαίρεσα ελαφρώς το φύσημα και το βόμβο και το έδωσα σε ένα φίλο ψάλτη και ηχολήπτη να προσθέσει βάθος και ισοκρατήματα. Τον ευχαριστώ θερμότατα, το αποτέλεσμα προσωπικά με ικανοποιεί πλήρως!

Ὁ Παναγιωτίδης στην Ἀργολίδα

     Το παρακάτω κείμενο ανήκει στον κ. Αστέριο Δεβρελή, μαθητή του Αθανασίου Παναγιωτίδη, ο οποίος μου ζήτησε να αναρτηθεί στο Διαδίκτυο. Είναι συμπληρωματικό ως προς το βιβλίο του κ. Δεβρελή «Μορφές» (2015), όπου βιογραφείται λεπτομερώς ο Αθανάσιος Παναγιωτίδης. Αναρτάται ως δηλωτικό της μαεστρίας του Παναγιωτίδη να προσαρμόζει το ύφος από ψάλσιμό του ανάλογα με το είδος της Ακολουθίας σε κατανυκτικό, ικετευτικό, δοξολογικό κλπ ώστε να δημιουργεί με περισσή επιτυχία την προσήκουσα ατμόσφαιρα.

Ὁ Παναγιωτίδης στην Ἀργολίδα

(ὑπὸ Ἀστερίου Δεβρελῆ)

    Κάλεσαν τὸν Παναγιωτίδη νὰ ψάλῃ στὴν Ἀργολίδα.
    Στὸν Ἑσπερινὸ «κελάηδησε τὸ ἀηδόνι μερακλήδικα», ἔψαλε καὶ ὅλους τοὺς στίχους τοῦ «Θεοτόκε Παρθένε» τοῦ Μπερεκέτου ἀπ' ἔξω, μὲ μία ἀναπνοή.
    Ἔμειναν ὅλοι ἐμβρόντητοι καὶ κατενθουσιασμένοι ἀπὸ τὸ ὡραῖο, γλυκύφθογγο καὶ πρωτάκουστο ψάλσιμό του.
    Μετὰ, στὸ δεῖπνο μὲ τὰ λουκούλλεια ἐδέσματα, οἱ παρευρισκόμενοι ψάλτες καὶ φιλόμουσοι τῆς περιοχῆς τὸν παρακάλεσαν καὶ τοὺς ἔψαλε καὶ διάφορα ἄλλα μαθήματα.
    Τὸ πρωΐ, μὲ τὸ πρῶτο χτύπημα τῆς καμπάνας ἔμπαινε ὁ Παναγιωτίδης στὸ Ναό. Ἔμεινε κατάπληκτος! Ὁ Ναὸς ἦταν κατάμεστος ἀπὸ κόσμο, μαυροφορεμένες γυναίκες καὶ ἄνδρες καὶ κρατοῦσαν γενικὰ τρία κεράκια!
    Ὁ ἐπίτροπος προσπάθησε μὲ δυσκολία νὰ κάνῃ χῶρο γιὰ νὰ περάσῃ καὶ νὰ φθάσῃ στὸ Ἀναλόγιο ὁ Παναγιωτίδης.
    Στὸ κέντρον τοῦ Ναοῦ ὑπῆρχε ἕνα μεγάλο μνημόσυνο μὲ τὴν φωτογραφία δίπλα ἑνὸς νεαροῦ.
    Κατάλαβε ὁ Παναγιωτίδης καὶ ἔβαλε σὲ ἐνεργεια ὅλα τὰ ἐγκεφαλικά του μέσα καὶ ἄρχισε νὰ ψάλλῃ ἁπαλὰ καὶ σύντομα.
    Κυριάρχησε τὸ πένθιμον καὶ κατανυκτικὸν ὕφος, ὡς ἐπιβάλετο...
    Στὸ τέλος ἔψαλε καὶ τὸ «Κοινωνικὸν» καὶ ἀμέσως μετὰ ἄρχισε νὰ ψάλλῃ τὸν «Ἄμωμον» ὅλον.
    Στὸ «Αἰωνία ἡ μνήμη» εἰς ἦχον πλ. α' καὶ α' (παθητικόν), στὸ πρόσωπο ὅλων κύλισε ἕνα δάκρυ γιὰ τὸν ἄδικο χαμὸ τοῦ παλληκαριοῦ.
    Τὰ ἔψαλλε χαμηλόφωνα μὲ τὴν προσήκουσα ἐμμελῆ ἀπαγγελία καὶ προφορὰ ὥστε νὰ ἀκούγονται εὐκρινῶς ἀκόμη καὶ τὰ βαθειὰ νοήματα τῶν Τροπαρίων τῆς Ἀκολουθίας.
    Ὅλα ἀπ' ἔξω, ἀκόμη καὶ τὸν «Ἀπόστολον», μὲ σώφρονα φωνὴν καὶ πένθιμον βλέμμα, ἐστραμμένον πρὸς τὸ Ἐκκλησίασμα, με μοναδικὸν σκοπὸν να τοὺς συγκινήσῃ ὅλους...
    Στὸ τέλος ὁ Παναγιωτίδης συλλυπήθηκε διὰ θερμῆς χειραψίας τοὺς γονεῖς τοῦ παιδιοῦ λέγοντάς τους ὅτι «ἐγὼ ἐκανα ὅ,τι ἦτο δυνατὸν γιὰ τὴν μνήμη τοῦ ἀδικοχαμένου γιοῦ σας γιὰ νὰ ἀναπαυθῇ ἡ ψυχή του ἐκεὶ ποὺ βρίσκεται, στὴν χορεία - συντροφιὰ τῶν Ἀγγέλων, καὶ σὲ σᾶς νὰ δώσω τὴν παρηγορίαν καὶ νὰ ἁπαλύνω τὸν μεγάλον πόνον σας γιὰ τὸν ἀδόκητον χαμὸν τοῦ ἀγαπημένου γιοῦ σας. Εὔχομαι νὰ εἶναι ἐλαφρό τὸ χῶμα ποὺ τὸν σκεπάζει»!
    Δίπλα στοὺς γονεῖς ἦταν ὁ λογιστὴς τῆς ἐπιχειρήσεως. Συγκινημένος ὁ πατέρας, ἔδωσε ἐντολὴν νὰ διπλασιασθῇ ἡ ἀμοιβὴ τοῦ Παναγιωτίδη γιὰ τὸ κατανυκτικὸ ψάλσιμό του καὶ γιὰ τὰ παρήγορα λόγια ποὺ τοῦ εἶπε. (Ὁ Παναγιωτίδης δὲν ἦταν μόνον γλυκύφθογγος Πρωτοψάλτης ἀλλὰ καὶ λογιώτατος ὁμιλητής).
    Σημειωτέον ὅτι οἱ ἐπίτροποι ποὺ κάλεσαν τὸν Παναγιωτίδη νὰ ψάλῃ, ἐπιμελῶς τοῦ ἀπέκρυψαν ὅτι τὸ πρωΐ εἰς τὴν Λειτουργίαν θὰ ἔψαλλε στὸ Μνημόσυνο διότι ἤθελαν νὰ τοὺς ψάλῃ ἀνεπηρέαστος πανηγυρικά καὶ μερακλήδικα στὸν Ἑσπερινὸ καὶ νὰ εὐχαριστηθοῦν, οὕτῳ καὶ ἐγένετο!!!

Αὑτὸς ἦταν ὁ Παναγιωτίδης: Μοναδικός -Ἀνεπανάληπτος.

Οἱ συνήθειες τοῦ Παναγιωτίδη

     Το παρακάτω κείμενο ανήκει στον κ. Αστέριο Δεβρελή, μαθητή του Αθανασίου Παναγιωτίδη, ο οποίος μου ζήτησε να αναρτηθεί στο Διαδίκτυο. Είναι συμπληρωματικό ως προς το βιβλίο του κ. Δεβρελή «Μορφές» (2015), όπου βιογραφείται λεπτομερώς ο Αθανάσιος Παναγιωτίδης. Μια μικρή παρατήρηση δική μου είναι ότι ο Παναγιωτίδης δε μαθήτευσε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή αλλά στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, όπως λέει και ο ίδιος σε συνέντευξή του. Το κείμενο αναρτάται όχι ως μομφή προς τους άλλους διδασκάλους, άλλωστε ο κ. Δεβρελής αφαίρεσε τα ονόματά τους πριν μου το δώσει για να το αναρτήσω, αλλά εις απάντησιν αυτών που ακόμη και σήμερα μέμφονται τον Παναγιωτίδη ως αγράμματο και μη μουσικώς κατηρτισμένο.

Μπουλμπουτζής Ιωάννης

 Οἱ συνήθειες τοῦ Παναγιωτίδη

(Πρὸς ἀποκατάστασιν τῆς ἀληθείας)

    Ὁ Παναγιωτίδης ἦταν δεινὸς σκακιστής, ταβλαδόρος καὶ πρεφαδόρος. Καθημερινὰ σύχναζε στὴ λέσχη ὅπου ἐκεῖ τὸν εὕρισκαν στὸ τηλέφωνο οἱ ἀνὰ τὴν Ἑλλάδα φιλόμουσοι καὶ τὸν καλοῦσαν νὰ ψάλλῃ στὶς διάφορες Πανηγύρεις.
    Σημειωτέον ὅτι τὰ τηλέφωνα στὴ Θεσσαλονίκη τότε ἦταν σπάνια.
    Περνοῦσε εὐχάριστα τὶς ὧρες του παρακολουθῶντας τὰ διάφορα παιχνίδια καὶ ἔκανε ὑποδείξεις στοὺς νέους παίκτες. Ὁ ἴδιος δὲν ἔπαιζε διότι δὲν διέθετε χρήματα. Τὰ οἰκονομικὰ τῆς οἰκογενείας του τὰ διαχειριζόταν ἡ σύζυγός του Αἰκατερίνα - διὰ εὐνοήτους λόγους - καὶ κάθε πρωΐ τοῦ ἔδιδε τὸ χαρτζιλίκι του γιὰ τὰ ἀτομικά του ἔξοδα.
    Ὅμως ὡρισμένες φορὲς ἔπαιζε γιὰ λογαριασμὸν ἄλλων ποὺ τὸν ἐμπιστεύονταν, ὡς δεινὸς παίκτης ποὺ ἦταν.
    Μὲ τοὺς ψάλτες, μαθητὲς καὶ φιλομούσους ἐρχόταν σὲ ἐπαφὴ μόνον στὶς Ἐκκλησίες ποὺ τὸν καλοῦσαν καὶ ἔψαλλε.
    Ἀντιθέτως, οἱ ἄλλοι μουσικοδιδάσκαλοι τῆς ἐποχῆς εἶχαν συνεργασία καὶ δίδασκαν στὰ φροντιστήρια καὶ ἔκαναν καὶ ἰδιωτικὰ μαθήματα μουσικῆς σὲ μαθητὰς καὶ ἔτσι εἶχαν καθημερινὴ ἐπαφὴ μὲ τοὺς καθηγητὰς καὶ ψάλτας. Ἀπὸ ζήλεια καὶ φόβο καθημερινὰ τὸν κατηγοροῦσαν καὶ ἔλεγαν στοὺς μαθητές τους ὅτι ὁ Παναγιωτίδης δὲν ξέρει νὰ ψάλλῃ, νὰ διαβάζῃ καὶ νὰ γράφῃ μουσική!
    Ἡ ἀπάντησις τοῦ Παναγιωτίδη πρὸς τοὺς κατηγόρους του, τοὺς ζηλόφθονες καὶ ἀγνώμονες, τοὺς πολλαπλῶς εὐεργετηθέντες ἀπὸ τοῦ ἰδίου, ἦταν:

• «Οὐδεὶς ἀσφαλέστερος ἐχθρὸς τοῦ εὐεργετηθέντος»
• Ὦ τῆς μωρίας αὐτῶν... μαζὶ μὲ τὸ μπόι τους μετροῦσαν καὶ τὴν σκιάν τους... ὑπερόπτες.

    Ἔλεγαν οἱ ψάλτες καὶ οἱ φιλόμουσοι γιὰ τὸν Παναγιωτίδη ποὺ τὸν ἄκουγαν ἀριστερὰ στὸν Πρίγγο στὴν Ὑπαπαντὴ καὶ στὶς Πανηγύρεις ποὺ ἔψαλλε, ὅτι ὅλους αὐτοὺς τοὺς ὑπερόπτες ποὺ τὸν κατηγοροῦν ψευδῶς τοὺς ἔχει ὅλους μέσα στὸ «τσεπάκι του» καὶ ὅτι, ἐὰν, εἶχε περισσότερη καθημερινὴ ἐπαφὴ μὲ τοὺς ψάλτες καὶ μαθητές, αὐτοὶ ποὺ τὸν κατηγοροῦσαν νυχθημερὸν θὰ ἀναγκάζονταν νὰ κάνουν ἄλλες δουλειὲς γιὰ νὰ ἐπιζήσουν...
    Ὁ Παναγιωτίδης ἦταν ὁ Πατριάρχης τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς.
    Γεννήθηκε καὶ ἀνετράφη μέσα στὸ Πατριαρχεῖο, ὡς σπουδαστὴς στὴ Μεγάλη τοῦ Γένους Σχολὴ καὶ εἶχε Δάσκαλο τὸν Γ. Πρωγάκη καὶ τὸν Ἰάκωβο Ναυπλιώτη καὶ ἐπὶ 9 συνεχῆ ἔτη (9 - 18 ἐτῶν) ἦταν στὸ ἀναλόγιο τοῦ Πατριαρχικοῦ Ναοῦ.
    Ὁ Παναγιωτίδης μαζὶ μὲ τὸν Πρίγγο ἔφεραν τὸ «Πατριαρχικὸν ὕφος» στὴ Θεσσαλονίκη μας.
    Ὠφείλομεν ἐσαεὶ τιμὴ καὶ εὐγνωμοσύνη στοὺς ἀείμνηστους Αὐτοὺς Διδασκάλους Πρίγγο καὶ Παναγιωτίδη γιὰ ὅλα τὰ καλὰ καὶ ὠφέλιμα ποὺ προσέφεραν στὴν Μουσικὴ καὶ στὴν Κοινωνίαν μας.

αἰωνία Αὐτῶν ἡ μνήμη

Ὁ Γράφων
Ἀστέριος Δεβρελῆς
τουπίκλην Γαλατισταῖος

Θεσσαλονίκη
Πάσχα 2011

Εωθινόν η' - Χορός Αθανασίου Παναγιωτίδη

Πρόκειται για το η' Εωθινό Δοξαστικό «Τα της Μαρίας δάκρυα» σε ήχο πλ. δ' όπως εκτελέστηκε στη Βυζαντινή Συμφωνία που έδωσε ο Αθανάσιος Παναγιωτίδης στο Βασιλικό Θέατρο Θεσσαλονίκης στα 1955 με 40μελή χορό του Σωματείου Ιεροψαλτών Θεσσαλονίκης «Άγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός». Τα μουσικά κείμενα της εκδηλώσεως, τα οποία είχε καταγράψει ο κ. Αστέριος Δεβρελής, κυκλοφόρησαν σε έντυπο. Από εκεί παρατίθεται και το μουσικό κείμενο.

Αστέριος Δεβρελής - «Των Αγίων Πατέρων ο χορός», Αθ. Παναγιωτίδη

Αναρτάται το Δοξαστικό των Αίνων των Κυριακών των Αγίων Πατέρων «Των Αγίων Πατέρων ο χορός» σε μελοποίηση Αθανασίου Παναγιωτίδη και εκτέλεση Αστερίου Δεβρελή. Η καταγραφή έγινε από τον ψάλλοντα για ραδιοφωνική εκπομπή του χορού του Παναγιωτίδη, στον οποίο συμμετείχε, και δεν είναι η μόνη εκδοχή του συνθέτου καθώς, αν και το παρουσίασαν πολλές χρονιές στο ραδιόφωνο, εντούτοις κάθε φορά η φαντασία του Παναγιωτίδη εισήγαγε και διαφορετικές θέσεις. Ο κ. Δεβρελής έχει αποδελτιώσει σε ένα κείμενο το Δοξαστικό αυτό με τις εναλλακτικές γραμμές, του οποίου ο βασικός κορμός χρονολογείται στα 1957. Από το κείμενο αυτό έγινε επιλογή για το βίντεο των γραμμών που ψάλλονται στην ηχογράφηση.

Η εγγραφή έλαβε χώρα στα μέσα της δεκαετίας του 1960, μάλλον εκτός εκκλησίας, και ισοκρατεί υποδειγματικά ο μακαριστός αριστερός του κ. Δεβρελή στον Άγ. Φανούριο Γρηγόριος Λαυρεντιάδης. Οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως ο κ. Δεβρελής συνήθιζε να εκτελεί από στήθους, γι' αυτό και εμφανίζονται κάποιες μικροδιαφορές σε κάποια σημεία.

«Χριστός Ανέστη», μέλος αρχαίον

Πρόκειται για το αρχαίο μέλος του «Χριστός Ανέστη» κατ' εκτέλεσιν του εκ Κωνσταντινουπόλεως Πρωτοψάλτου Θεσσαλονίκης Αθανασίου Παναγιωτίδη (+1989) όπως απαθανατίστηκε σε ζωντανή ηχογράφηση Θείας Λειτουργίας, όπου το έψαλε κατά τη Μικρή Είσοδο. Το έψαλε εκ στήθους, όπως άλλωστε συνήθιζε, γι' αυτό και στο παρατιθέμενο κείμενο βλέπουμε μόνο το σκελετό του μέλους, ενώ σε κάποια σημεία διαφέρουν οι αναλύσεις και οι θέσεις αλλαγής των συλλαβών του ποιητικού κειμένου.

Το κείμενο παρατίθεται από το Β' τόμο της Μουσικής Συλλογής του Γεωργίου Πρωγάκη (1909), από τον οποίο διδάχτηκε ο Αθανάσιος Παναγιωτίδης τα εγκύκλια μαθήματα της εκκλησιαστικής μας μουσικής κατά τη διάρκεια της φοίτησής του στην Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης το διάστημα 1923 - 1928.

Μπουλμπουτζής Ιωάννης

Δοξαστικόν Αποστίχων Αποκαθηλώσεως: «Σε τον αναβαλλόμενον το φως»

Πρόκειται για το Δοξαστικό των Αποστίχων του Εσπερινού της Αποκαθηλώσεως «Σε τον αναβαλλόμενον το φως» σε μία καταπληκτική ερμηνεία από τον εκ Κωνστατινουπόλεως Πρωτοψάλτη Θεσσαλονίκης Αθανάσιο Παναγιωτίδη (+1989).

Το κείμενο του μέλους που παρατίθεται αποτελεί καταγραφή του κ. Αστερίου Δεβρελή εκτελέσεως του Παναγιωτίδη μάλλον προγενέστερης της ηχογραφήσεως. Παρατίθεται, συνεπώς, προς πληρέστερη παρουσίαση της ερμηνευτικής δεινότητος του πρωτοψάλτου.

Η ηχογράφηση εικάζουμε πως πραγματοποιήθηκε από τον Κωνσταντίνο Λαντίκα και συμπεριλαμβάνεται στην 3η κασέτα της σειράς του Παναγιωτίδη.

Μπουλμπουτζής Ιωάννης

Δοξαστικόν Αίνων Αχράντων Παθών: «Εξέδυσάν με»

Πρόκειται για το Δοξαστικό των Αίνων της Μεγάλης Παρασκευής «Εξέδυσάν με τα ιμάτιά μου» σε μία καταπληκτική ερμηνεία από τον εκ Κωνσταντινουπόλεως Πρωτοψάλτη Θεσσαλονίκης Αθανάσιο Παναγιωτίδη (+1989).

Το κείμενο του μέλους που παρατίθεται προέρχεται από το φυλλάδιο με τα μουσικά κείμενα των μελών της Βυζαντινής Συμφωνίας που έδωσε το Σωματείο Ιεροψαλτών Θεσσαλονίκης «Ιωάννης ο Δαμασκηνός» στο Βασιλικό Θέατρο το έτος 1955 υπό τη διεύθυνση του Αθανασίου Παναγιωτίδη και αποτελεί επεξεργασία του χοράρχου πάνω στο κείμενο του Κωνσταντίνου Πρίγγου. Η καταγραφή των μελών της συναυλίας έγινε από τον κ. Αστέριο Δεβρελή.

Η ηχογράφηση είναι μεταγενέστερη, σίγουρα άνευ κειμένου, εντούτοις ταυτίζεται απολύτως με την καταγραφή! Εικάζουμε πως πραγματοποιήθηκε από τον Κωνσταντίνο Λαντίκα.

Οφείλω να πω πως εκ των υστέρων είδα πως και ο φίλος Νίκος Μάννης έκανε στο παρελθόν αντίστοιχο βίντεο και υπάρχει και στο blog. Εγώ όμως έφτιαξα λίγο τον ήχο και έκοψα το κείμενο σε επί μέρους καρτέλες.

Μπουλμπουτζής Ιωάννης

Αστέριος Δεβρελής - «Τη Υπερμάχω» αργόν, Αθ. Παναγιωτίδη

Αναρτάται το αρχαίο κλασικό μέλος του «Τη Υπερμάχω», ενός από τα καλύτερα μελωδήματα της εν γένει εκκλησιαστικής μας μελοποιΐας! Είναι δε ευτυχής συγκυρία να υπάρχει καταγραφή του τρόπου που το έψαλλε ο μέγας εκ Κωνσταντινουπόλεως Πρωτοψάλτης Θεσσαλονίκης Αθανάσιος Παναγιωτίδης! Την καταγραφή την έκανε ο μαθητής του Αστέριος Δεβρελής στα 1965, ο οποίος ψάλλει υποδειγματικά και στο βίντεο αυτό!

Παρατίθενται οι στίχοι του δεξιού χορού. Οι διαφορές του ψαλλομένου με το κείμενο είναι ελάχιστες. Εντούτοις υπάρχουν, καθώς ο δάσκαλος κατά την εκτέλεση έψαλε από το αρκετά συνοπτικότερο κείμενο του τόμου «Ακάθιστος Ύμνος». Για μεγαλύτερη πιστότητα προς το κείμενο του Παναγιωτίδη, έγινε σύζευξη δύο εκτελέσεων του κ. Δεβρελή που ήταν στην ίδια βάση και στον ίδιο χρόνο. Τις πρωτότυπες εγγραφές θα τις βρείτε εδώ. Κυρίως χρησιμοποιήθηκε η πρώτη εκτέλεση ως πιο εκφραστική και αποκαταστάθηκε σε κάποια τμήματα από τη δεύτερη. Ακόμη, ο δάσκαλος κάνει ψάλλοντας μια σύντμηση στο «εκ παντοίων με κινδύνων» στη λέξη «κινδύνων», εντούτοις το κείμενο παρατίθεται ανεπεξέργαστο για όποιον επιθυμεί να το κρατήσει.

Το μουσικό κείμενο προέρχεται από τον ανεξάρτητο τόμο του Εσπερινού που έχει ο δάσκαλος έτοιμο προς έκδοσιν από το 1987 και η υπογραφή του στο τέλος ελήφθη από χειρόγραφό του με το ίδιο μέλος.

Η ανάρτηση της ηχογραφήσεως και των κειμένων γίνονται με την άδειά του.

Τα μουσικά κείμενα του δεξιού χορού αναρτήθηκαν με την άδεια του δασκάλου στο forum «Ψαλτολόγιον» και ευκολία και τα βρείτε εδώ. Οι στίχοι του λαμπαδαρίου είναι όμοιοι καθ' όλα.

Αθανάσιος Παναγιωτίδης - «Ατενίσαι το όμμα», Ιακώβου Πρωτοψάλτου

 Πρόκειται για το Ιδιόμελο των Αποστίχων του Κατανυκτικού Εσπερινού της Γ' Κυριακής των Νηστειών «Ατενίσαι το όμμα» σε μελοποίηση Ιακώβου Πρωτοψάλτου και εκτέλεση του εκ Κωνσταντινουπόλεως Πρωτοψάλτου Θεσσαλονίκης Αθανασίου Παναγιωτίδη.

Για να ακούσουμε και να αξιολογήσουμε σωστά την παραπάνω εκτέλεση, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τα εξής:
- Από τις αρχές της δεκαετίας του '60 ο εν λόγω Πρωτοψάλτης απώλεσε τη φωνή του. Έτσι, έψαλλε με μισή φωνή όποτε χρειαζόταν. Στα χρόνια αυτά ανήκει και η παρούσα εκτέλεση. Συνεπώς, δεν προσφέρεται για να κατανοήσουμε το φωνητικό του μεγαλείο. Όταν, όμως, εγκαταλείπει η φωνή, τότε επιστρατεύεται η τέχνη για να αποκαταστήσει την αξία του καλλιτέχνου! Και εδώ ο Παναγιωτίδης μας ξεδιπλώνει την εκτελεστική του δεινότητα στις ερμηνείες των σημαδοφώνων και στην έκφραση του λόγου! Προσωπικά, προτιμώ αυτό το ησυχαστικό ύφος του, που έχει την ιδιότητα να κατανύσσει, ενώ παράλληλα αναδεικνύει τις ποιοτικές λεπτομέρειες του μέλους!
- Ο Αθανάσιος Παναγιωτίδης σπανίως μεταχειριζόταν βιβλίο, ακόμη και για το ποιητικό κείμενο. Γνώριζε, άλλωστε, άριστα το σύνολο της τρίτομης Μουσικής Συλλογής του Γεωργίου Πρωγάκη, καθώς και τα δύο βιβλία του Γεωργίου Ραιδεστηνού. Στο βίντεο ψάλλει εκ στήθους και αυτό τεκμαίρεται από πολλές εσωτερικές μαρτυρίες. Τέτοιες είναι η ελαφρά διαφοροποίηση στα σημεία αλλαγής των φθόγγων του ποιητικού κειμένου, χωρίς βέβαια να επηρεάζονται οι μουσικές θέσεις, και η κατάληξη του μέλους, που από λάθος τη συγχέει με αυτή του Ιδιομέλου «Χαλινούς». Το τελευταίο αυτό στοιχείο με προβλημάτισε στο αν θα έπρεπε να αναρτήσω το βίντεο ή αν εκθέτει τον ψάλλοντα. Με μια δεύτερη σκέψη, όμως, αποφάσισα πως κάθε άλλο παρά τον εκθέτει, αφού αποδεικνύει περίτρανα το γερό του μνημονικό, που διαφαίνεται στην απόδοση των λεπτομερειών ολοκλήρου του υπολοίπου μέλους, και στην ιδιαίτερη σιγουριά και άνεσή του στην εκτέλεση των μελών αυτών, για τα οποία ήταν και φημισμένος! Θα ήταν αμαρτία, άλλωστε, να παραμείνει μια τόσο διδακτική ερμηνεία στην αφάνεια!

Το κείμενο παρατίθεται από τον Α' τόμο της Μουσικής Συλλογής του Γεωργίου Πρωγάκη (1909), από τον οποίο διδάχτηκε ο Αθανάσιος Παναγιωτίδης τα εγκύκλια μαθήματα της εκκλησιαστικής μας μουσικής κατά τη διάρκεια της φοίτησής του στην Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης το διάστημα 1923 - 1928.

Στο ήρεμο αυτό ψάλσιμο του Παναγιωτίδη μπορούμε να παρατηρήσουμε καλύτερα κάποια ομοιότητα στο γενικότερο ύφος του με αυτό άλλων μαθητών του Ναυπλιώτου, όπως ο Αλέξανδρος Μουτάογλου. Μας διασώζει εδώ ο φίλος Νίκος Μάννης μια ιστορία που αναδεικνύει την ομοιότητα αυτή, όπως και το μεγαλείο των δύο ανδρών στην εκτέλεση των Ιδιομέλων του Ιακώβου Πρωτοψάλτου:

«Ο Μουτάογλου ήταν πολύ καλός φίλος με τον Παναγιωτίδη με τον οποίο μάλιστα έχουν και πολλά κοινά στο ύφος λόγω της καταλυτικής επίδρασης του Ιακώβου στο ψάλσιμό τους.
Κάποτε ο Χατζημάρκος είχε κανονίσει μία συνεστίαση στην οποία παραβρέθηκαν και οι δύο φίλοι. Αφού τραγούδησαν κάποιοι και είπαν διάφορα λέει ο Χατζημάρκος στον Παναγιωτίδη να τους πει κάτι. Τότε ο Παναγιωτίδης γυρίζει στον Μουτάογλου και του λέει: "Αλεκάκι τί λες να πούμε το "Έλαμψεν η χάρις";".Και το είπαν οι δυο τους με μια φωνή ολόκληρο και τότε οι άλλοι σίγησαν και δεν ξαναέψαλλε τίποτα άλλο κανείς εκείνη τη μέρα...»

Χορός Δημ. Νεραντζή - «Το αληθινόν φως», Αθ. Παναγιωτίδη

Μία από τις καλύτερες μελοποιήσεις του Ιδιομέλου των Αίνων των Θεοφανείων «Το αληθινόν φως επεφάνη» ανήκει στο μελίρρυτο μακαριστό πρωτοψάλτη Αθανάσιο Παναγιωτίδη και καταγράφηκε εξ' αφορμής της «Βυζαντινής Συμφωνίας» που έδωσε με τη χορωδία του Σωματείου Ιεροψαλτών Θεσσαλονίκης «Αγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός» στο Βασιλικό Θέατρο Θεσ/νίκης τον Ιούνιο του 1955, εμπεριέχεται δε στο έντυπο φυλλάδιο που κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά με τα μουσικά κείμενα της εν λόγω συναυλίας σε καταγραφή και επιμέλεια του κ. Αστερίου Δεβρελή, απ' όπου και παρατίθεται.

Εντυπωσιάζει η μελοποιητική πλαστικότητα του μέλους! Εκτός από την κλασική μελοποίηση του Εμμανουήλ Πρωτοψάλτου στη φράση «επίγειον το φαινόμενον», που καταλήγει στον κάτω Δι, αφού η γη είναι χαμηλά σε αντιδιαστολή με τον ουρανό που ακολουθεί, ο Παναγιωτίδης τονίζει έτι περισσότερο τη φράση «υπέρ τους ουρανούς», ανεβάζοντας το μέλος στα ουράνια και αναδεικνύοντας έτσι το ύψος των νοημάτων! Η φράση «το νοούμενον» λέγεται αργά, κατά τη μελοποίηση του Κωνσταντίνου Πρίγγου, δηλώνοντας την προσπάθεια του νοός να κατανοήσει τα ακατάληπτα μυστήρια! Και αργότερα, όμως, θα βάλει την πινελιά του ο Παναγιωτίδης, στη φράση «διά καταδύσεως», όπου όντως το μέλος κάνει κατάδυση στον κάτω Δι.

Αν και πρέπει σε ιδιωτικά αρχεία να σώζεται η «Βυζαντινή Συμφωνία» πλήρης, αφού τμήμα της έστειλε και ο Παναγιωτίδης στο Φραγκίσκο Μανιάτη, απ' όπου έχουν κάπως διαδοθεί στους φιλομούσους κάποια αποσπάσματά της, εντούτοις το μέλος αυτό παραμένει εξαιρετικά δυσεύρετο. Προς τούτο αναζητήθηκε για την ανάρτηση άλλη χορωδιακή εκτέλεση, αφού η καταγραφή του μέλους έγινε εξ' αρχής για χορό. Είναι ευτυχής η συγκυρία να έχει εκτελεστεί η παρούσα σύνθεση από το χορό του κ. Δημητρίου Νεραντζή, που ο Παναγιωτίδης θεωρούσε ως τον καλύτερο μαθητή του, κατά τη συναυλία μνήμης προς το δάσκαλό του που έδωσε στις 14-1-1991 στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός». Το μέλος παρατίθεται στην εκτέλεση αυτή.

Σημειωτέον πως ο κ. Νεραντζής έχει κάνει μία ελάχιστη διασκευή σε 2 αναλύσεις και έχει προσθέσει κάποιους χρόνους σε καταλήξεις, που δεν αλλοιώνουν όμως την αρχική σύνθεση, όπως βλέπουμε κι από την παράθεση. Ακόμη, παρατηρούμε πως η πρακτική του ισοκρατήματος του χορού του ακολουθεί πιστά τη συντηρητική γραμμή του Αθανασίου Παναγιωτίδη, κατά την οποία το ισοκράτημα παραμένει στη βάση του ήχου και μετακινείται μόνο σε επί μακρόν αλλαγές πενταχόρδου, εν προκειμένω κατεβαίνει μόνο στον κάτω Δι στις αντίστοιχες καταλήξεις. Επίσης, ακούγεται πιο σιγά από το μέλος ώστε να μην το καλύπτει και να αναδεικνύεται ο λόγος.

Καλή ακρόαση!